Саха АССР үтүөлээх артыыһа, драматург Илья Иванович Находкин төрөөбүтэ 95 сылын туолар.

Бүгүн кулун тутар 23 күнүгэр  — Саха АССР үтүөлээх артыыһа,
драматург  Илья Иванович Находкин төрөөбүтэ 95 сылын туолар.

Кини  сиэн кыыһа, туйаҕын хатарааччы, номнуо саха сиригэр киэҥник биллэр киинэ-сценарист Мария Находкина эһэтин туһунан санаатын үллэстэр уонна  Чараҥ бөһүөлэгин олохтоохторугар Театр күнүнэн истиҥ эҕэрдэтин ыытар

*********

Илья Иванович Находкин айар үлэтин утумнаабыт, эдэр талааннаах суруйааччы Мария Николаевна Находкина суруйбут сценарийдарынан норуокка киэҥник биһирэммит элбэх киинэлэр уһуллубуттара. Ол курдук  «Айыы Уола» (2013), «Кэскил-3: Наследство» (2013), «Эрчим уонна Ким» (2014), «#taptal» (2015), «15 күн» (2015), «Мой убийца» (2016), «Ыллыктар» сериал (2016),  «Кэрэл» (2017), «Чээкэ» (2018), «Экспедиция» (2019).      Билигин кини 2021 сылга уһулла сылдьар  мас тардыһыытын туһунан «Дьулуур» уонна олоххо буолбут түгэни ойуулуур кырачаан кыыс Карина Чекитова туһунан  «Карина» диэн уус-уран киинэлэр сценарийдарыгар үлэлии сылдьар.
            Киэн туттар киһибит И.И.Находкина сүдү талаанын утумнаабыт, Чараҥтан  сыдьааннаах, талааннаах суруйааччыга айар үлэтигэр өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт. Төрөппүт эһэтин үтүө аатын үйэтитэр баҕа санааларын туоллуохтара, инникитин айымньылаах олох үөһүгэр бииргэ алтыһан үлэлиэхпит диэн ис сүрэхтэн эрэнэбит.

Саха АССР үтүөлээх артыыһа, драматург, суруйааччы
Илья Иванович Находкин олоҕо, айар үлэтэ.

            Илья Иванович Находкин 1926 с. кулун тутар 23 күнүгэр Уус-Алдан улууһугар Хоро нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүт иккиэлэр. Аҕата Иван ийэтэ Татьяна Находкиннар Мындааба олохтоохторо этилэр. Илья 8 сааһыгар Чараҥ начальнай оскуолатыгар үөрэххэ киирбитэ, ити оскуолатын бүтэрээт 1942 с. Мүрү оскуолатыгар 8 кылааһы бүтэрбитэ.
            1944-46 с.с. Саха театрын иһинэн арыллыбыт театральнай студияны үөрэнэн бүтэрэр уонна 1946 сыл ыам ыйыттан саха музыкальнай театрыгар драм артыыһынан үлэтин саҕалыыр. Кини артыыс быһыытынан сайдарыгар В.Бутурлин, П.Урбанович, Т.П.Местников, П.П.Алексеев уонна оччотооҕуга үлэлээбит артыыстар көмөлөспүттэр. 1946 с. ыам ыйыгар А.Софронов «Олох оонньуута» драмаҕа сүрүн оруолун Уйбааны  толорбута. Театр ити драманан Хаҥалас, Нам улуустарынан гастроллаабыта. 1947 с. П. Васильев туруоруутунан Н.Островскай «Не было ни гроша, да вдруг алтын» комедияҕа сүрүн оруолу толорбута. Ону сэргэ атын пьесаҕа оонньуура.
И.И.Находкин киһи быһыытынан элэккэй, күлүүнү-оонньууну сөбүлүүр. Дьиҥнээх олоҕор даҕаны сүрдээх көнө, судургу ис киирбэх, лоп-бааччы тыллаах-өстөөх, бэрт культурнай киһи этэ. Оруолларын толороругар ис дууһатыттан оонньуура, геройдарын характерын биэрэригэр хараҕынан кэккэ оонньуур актерга кыах, оонньуур хайысхатын сүтэрбэтигэр түгэн биэрэр үрдүк маастарыстыбалыых артыыс.
            Саха театрын искусствота сайдарыгар киллэрсибит ситииһилэрин иһин 1957 с. Саха АССР үтүөлээх артыыһын аатын ылбыта. 1964-65 сс. Щепкин аатынан театральнай училищеҕа консультант быһыытынан үлэлээбитэ. Олоҕун кэлин 3 сылыгар культурнай-сырдатар училищеҕа режиссердары бэлэмниир отделениеҕа преподователээбитэ. Бу үлэлиир кэмнэригэр таптыыр театрыгар үгүстүк сылдьара, сибээстэһэрэ. Бүтэһик оруолун 1976 с. Шекспир «Макбетыгар» Макбеты ситиһиилээхтик толорбута.
            И.И.Находкин драматург быһыытынан эмиэ биллэр. Кини хоһооннору эмиэ суруйбута. 1950 с. хоһооннорго уонна кыра формалаах пьесаларга «Хотугу сулуска», «Эдэр большевикка» бэчээттэммиттэрэ.
            Маҥнай биһирэммит оруолунан 1950 с. «Маарыкчаан ыччаттара» драмаҕа Коля Манасов уобараһын арыйыы буолар. 1950 с. Щепкин аатынан театральнай училищеҕа үөрэххэ киирэр уонна ыалдьан ситэри үөрэммэккэ эргиллэн кэлэн театрыгар үлэлиир.
            П.А.Ойуунускай аатынан саха государственнай драматическай театрыгар үлэлиир кэмигэр 60-ча араас характердаах оруоллары толорор. Олор истэригэр:

• Н.Островскай «Ыстаал хайдах хатарыллыбытай?» — П.Корчагин.
• С.Ефремов «Ини-бии» — Ньукулай.
• А.Софронов «Олох дьэбэрэтэ» — реж. Ф.Потапов – Уйбаан.
• А.Федоров «Таптал сулуһа» — 1968 с.
• С.Омоллоон «Күкүр Уус» — Виктор.
• Ф.Шиллер «Коварство и любовь»  — Вурм.
• В.Пртотодьяконов «Манчаары» — Сата.
• Шагжин «Алҕастар Будамшу» — Будамшу.
• А.Софронов «Манчаары» — Чоочо Баай.
• Войнич «Овод»  — Артур.
• Корнейчук «Память сердца» — 1970 с. – Антонио.
• Мустай Карим «Ый өлүүтүн түүнүгэр» — Ливана (бу айымньыны 1974 с. Башкирияҕа туруорбуттара).

Барыта 9 хастыы да көстүүлээх пьесалары суруйбута,  ол пьесалара билиҥҥэ диэри сценаҕа туруораллар. Бастакы «Күөрэгэйдээх алааска» хомуурунньуга 1964 с. тахсыбыта. Онтон «Хабырылла Дьөгүөрэп» кинигэтэ тахсыбыта. «Суол түрдүгэр» пьесатын Саха  государственнай  драматическай театра 1958 с. туруорбута. Онтон 2 сыл буолан баран «Улахан доҕор» пьесата туруоруллубута. 1962 с. «Күөрэгэйдээх алааска» пьесатын туруорбута. Бу пьесаҕа И.Находкин В.Никоноровы кэпсэтэн ырыаларыгар мелодия суруйтарбыта. Виктор Никоноров пьесаҕа мелодия суруйан мелодист быһыытынан биллибитэ. Төрдүс, «Биир дойдулааҕым» диэн пьесата 1968 с. Ньурбатааҕы драмтеатр репертуарыгар киирбитэ, «Олоҕун иннигэр» пьесатын эмиэ күҥҥэ көрдөрбүтэ. 1970 с. «Хабылылла Дьөгүөрэп», «Оонньоммотох оруол» пьесалара саха государственнай драматическай театрыгар турбуттара.
            И.И. Находкин суруйбут пьесалара культура дьиэлэрин, народнай театрдар сценаларыгар элбэхтик турбуттара.
            Актерскай, суруйар уонна педагогическай үлэни тэҥҥэ дьүөрэлээбитэ Саха үтүөлээх артиһа драматург 1976 с. ыарахан ыарыыттан ыалдьан өлбүтэ.  

Илья Иванович Находкин
(Библиографическай ыйынньык)

1. Иванов  П. «Айар үлэ умсулҕаныгар» — «Кыым», 1976 с., муус устар 2 күнэ.
2. Находкин И. «Хабырылла Дьөгүөрэп» —  Пьесалар – Саха сирин киин изд,. 1964-74 сс.
3. Сергеев В. «Олоҕун иннигэр» драма  ситиһиилээхтик турда – «Коммунист» — 1971, тохсунньу 20 күнэ.
4. Геройбут кэриэһигэр» — «Кыым», 1971 с., бэс ыйын 13 күнэ.
5. Тарабукин Д. «Спектакль кэнниттэн санаа» — «Эдэр коммунист», 1971 с., тохсунньу 22 күнэ.
6. «Хотугу сулус», 1949 с., №2, стр. 115-120
7. «Эдэр большевик» — 1951 с., ыам ыйын 27 күнэ, №64 – «Аччыгый атаспар».
8. «Хотугу сулус» — 1949, №5/35, стр. 45-46.
9. «Эдэр большевик» — 1951 с., от ыйын 8 күнэ, №82, «Пионердар марштара».
10. «Эдэр большевик» — 1951 с., алтынньы 19 күнэ, №126, «Илии баттаатым».
11. «Хотугу сулус» — №2/50, сир. 63-65, «Сурук».
12. «Эдэр коммунист» — 1959 с., тохсунньу 11 күнэ, «Рецензия «Суол төрдүгэр».